Modernizm
AZİZ YARDIMLI

1. Modernizm modernlik değil, ama modernlik uğruna modernlik, modernliğin saltıklaştırılmasıdır. Bunun anlamı salt yeni olmanın ölçüt yapılması, ve herşeyin yenilik ölçütü altında yargılanmasıdır. İstenen salt yeni olandır — güzel, iyi, gerçek olan değil. Doğal bilinç Modernizmin bu kavramını düzeltmemeli, onu olmadığı bişey yapmamalıdır. Modernist Picasso "güzel" sanat yapmaz. Picasso'nun güzel sanat yaptığı düşüncesi Picasso'nun kendisinin de kabul etmeyeceği bir banalite olacaktır.

Modernizm, tekil bir ilkeyi saltıklaştıran her analitik bakış açısı gibi, ilkesini niçin seçtiğini açıklayamaz. Tekil bir ilkeyi saltıklaştıran bakış açısı soyutlamacıdır, ve bu ilkeye yönelmesi mantıksal bir çıkarsamanın sonucu değil, ama öznel olumsal bir tepki ya da itki, herhangi bir dışsal özençtir. Ama her analitik konum gibi, analitik yenilikçilik de kendi diyalektiği gereği karşıtına döner, eskinin yüceltilmesi olur, çünkü yeni olan yeni kalmaz, eskir, ve salt yeni olduğu için eskir. Modernizm Anlamın kaçışı denilen şeydir, çünkü onda dayanıklı hiçbirşey yoktur. Bu onun nihilizminin de zeminidir.

Modernizmin dünyanın eskimiş olduğu ve temel olarak yeniden düşünülmesi gerektiği gibi bir düşünceye sarılır. Burada önemli olan terim "yeni" sözcüğüdür, ama bu soyut "yeni"nin içeriği konusunda hiçbir belirlenim gelmez, çünkü belirlenim bir katılık olarak görünür ve "yeni" olma ile bağdaşmaz. Bu içeriksizlik ve belirlenimsizlik zemininde, modernist mantık giderek yirminci yüzyılın başlarında kurulan Bolşevik diktatörlüğe bile yalnızca bütünüyle yeni bir toplum modeli sunması zemininde baktı, moral kaygıların "yenilik" kavramını kısıtlamasına izin vermedi. Yine bu belirlenimsizlik ilkesi kendini modern fizikte kaosun, usdışının sözde kuramcılığı olarak gösterir ve doğa fenomenlerinin nedenselliğini yadsır. Sanatta "her sabah yeni birşey" ilkesi gereği daha uyanıp kendine gelmeden yapıtını tamamlar. Felsefede benzer olarak bu bilimin tarihini reddeder, kendisi kendine özgü usdışı almaşıklarını üretir. Modernizm Güzellik, Gerçeklik, Doğruluk ile kaygılanmaz, değerin ve anlamın sürekli kaçıcılığı içinde kendini hiçbir belirlenime bağlamaz.

Modernizm Sanatta yeni anlatım biçimleri aramak için "geçmiş" ile kökten bir kopuş yapar. Genel olarak nihilizmin duyumsanmaya başladığı 19'uncu yüzyıl sonlarından 20'nci yüzyıl ortalarına dek modernizm sanatta bir deneycilik dönemini açındırdı. Aşamalı olarak yazın, müzik ve resim alanlarında izlenimcilik, anlatımcılık, kübizm vb. gibi başlıklar altında Klasik Sanatsal ölçünlerden, anlam ve içerikten uzaklaşıldı ve sanatın araçlarının kendileri — çizgiler, renkler, araç ve gereçler — üzerinde yoğunlaşma başladı.

Modernizmin yeni olmayı vurguladığı düzeye dek estetik ölçütler gibi modern tine özgü Yararcılık bakış açıları da bir yana atılır ve düşünceden kopmuş bir duyusallık kendini kötü sonsuzluğu içinde açınıma bırakır. Bu ayrım dikkate alınmadığında, mimariden resme, müziğe, modern sanat yapıtları arasında modernist olmayan örnekler sık sık modernist olanlar ile aynı sınıfa ait görülür.

2. Modernist Sanat Güzel Sanat değildir. Salt yeniliği ya da çağdaşlığı vb. anlattığı düzeye dek, modern sanat "modernist sanat" değildir. Modernleşme gelişim sürecinin yalnızca eski olana gönderme ile anlatımıdır. Modernizmin varolana tepki ya da almaşık olarak ortaya çıkması ölçüsünde, modernist sanatta amaç özgür değildir, böylece bir biçim etkinliği olarak, estetik anlatım olarak özgür değildir.

İşlevselcilik ve yararcılık güzel sanatın kaygısı değildir. "İşlevselci" vb. "sanat" gibi anlatımlar oxymorondur.

Modernizm salt geleneksel ya da eskimiş olana tepki olduğu düzeye dek kendine olumlu bir erek koyamaz, ve bir gelişme bilincinin güdümünde olan yaratıcılık değildir. Bir bakıma kendini sürekli olarak dışarıdan besler, teknolojiden, işleyim olanaklarından, mekanizasyondan, modern kent yaşamının dinamizminden vb. etkilenir. Bu düzeye dek modernist sanat denebilecek olan şey edilgindir.

Modern estetik gene de estetiktir ve biçimi yoketme gibi bir amacı kendisi yadsır. Ama biçimin özgürlük olması ölçüsünde, özgürlüğün yanısıra biçimi de yokettiğinin bilincinde değildir. Modernizm geçici biçimler üreten uçucu bir estetiktir. Sürekli eskime durumudur, çünkü sürekli yenileşme durumundadır.

Club Chair
Marcel Breuer (1902-81)
Manufactured by Standard Möbel, Berlin
Germany (Weimar)
Designed 1925
Nickel-plated tubular steel, canvas
72.5 x 76.5 x 69.5 cm, Museum no. W.2-2005

Bir Bauhaus öğrencisi olan Marcel Breuer'in kendisinin "en aşırı yapıtı" dediği bu tasarımı gerçekten de modernin sınırında modernistin eşiğindedir. Uzaysal karmaşa yapaydır, ve gene de belirli bir yararlık ölçütüne bağlı kalınmıştır. Sandalye minimal çözüm denilen şeyin bir örneğidir: Hem minimal ağırlık, hem de maksimum güçlülük. Açıklanması güç olduğu söylenen estetik niteliğini herşeyden önce Geometriye bağlılığında kazanır.

3. Modernleşme insanın olabileceği olması sürecidir. Biricik ön-koşulu engellenmemek, belli bir kültürel biçimde katılaşmamaktır. İnsan estetik gelişime de yeteneklidir çünkü duyusal doğasında özsel olarak saltık Güzelliktir. İnsanın estetik gelişimi onun duyarlığının saltık Biçime, ideal Güzelliğe doğru eğitimidir ve Güzelliğin kendisinin olumsal bir biçimsellik, raslantısal bir biçimleniş olmaması onun ideal normlarının olduğunu varsayar. Onların bilgisini kazanmak, Güzelin Kendisi ile tanışmak güzel Biçimin kendisinin üretilmesinden başka birşey değildir ve Güzel Sanatların anlam ve değeri bu Biçimi üretme ya da yaratma süreci olmalarında yatar. Sanatsal Yaratış her yaratış durumunda olduğu gibi daha şimdiden varolanı, kendinde varolan Güzelliği edimselleştirmektir.

Yeniliğin eskilik olması birşeyin ilkin yeni olması ve sonra eskimesi ile anlaşılan şey değildir. Tersine, yeni yeni olmasının kendisinde eskidir, eski olandır, ondan ayrılamazdır, ve kendisi eski olmaksızın yeni olamaz. Bu düzeye dek modernleşmenin kendisi sürekli eskimedir ve bu çelişki modernleşmenin gerçeği, onu bir süreç yapan diyalektiğidir. Yeni olan salt bu diyalektiği nedeniyle kendini değişmeyenin, geleneksel olanın dinginliğinden ayırır ve Zamanın sürecinde sürekli olarak yok olmaya ve yitmeye bırakır. Klasik zamanda değildir, çünkü biçim olarak gerçek olanı kavramıştır.

4. Pozitif Bilimler alanında modernist değişkenliğe karşılık düşen eğilim pozitivizmin kendisinin belirlenimsizciliğidir. Belirlenimsizcilik kavramı belirli olan ile karşıtlık içinde akışkan, değişken, sürekli yenilenmeye açık olanı ve Değişmez, Gerçek ve Saltık olandan bir kaçışı anlatır. Modernizm Varlık olana değil ama her zaman ve saltık olarak Oluşta olana, hiçbir zaman bir ideale erişmeyecek olana, erekselliğin yadsınmasına karşılık düşer.

Bu tabloda hiçbir tinsellik yoktur — ressamın emeği ve gerecin kendisini üreten toplumsal emek dışında. Burada özdeksellik henüz yalnızca çok soyut, çok yoksul bir içerik kazanmıştır. Anlamı olmadığı yerde bulmak için Zaman yeterli değildir. Bu soyutlamalarda soyutlanan Tinin kendisidir — bir duygu, bir tavır, bir bakış, Anlam. Eğer sanatçı bu yapıtına kendi ruhunu aktarmışsa, eğer onda kendi iç dünyasını anlatmışsa, bundan onun duygusunun tükenmiş, öznelliğinin yitmiş olduğu vargısını çıkarmamak olanaksızdır. Modern sanat hiç kuşkusuz sanattır çünkü doğadan daha çoğudur, "güzel sanat" değildir çünkü güzellik modernlik sıfatını kabul edemez. Hiç kuşkusuz anlatacak bir içeriği vardır, ama bu içerik tinin güzelliği değildir. Modernist sanatın olanağı yalnızca sanatçının kendi nihilizmini anlatmaması, ama modern toplumda tinin henüz gelişmemiş olan estetik duyarlığının ön biçimlerini paylaşan milyonların ruh durumuna anlatım vermesidir.