| Dinsel savaşlar zamanında Fransa’dan kaçmış olan Rousseau ailesi Jean-Jacques 28 Temmuz 1712 tarihinde doğduğunda bir yüzyıldan daha uzun bir süredir Cenova’daydı. Annesi doğumu sırasında öldü. Bir saat onarımcısı olan babası ona beş ya da altı yaşındayken okumayı öğretti ve daha on yaşına gelmeden birlikte annesinin bırakmış olduğu “romans”ları okumuşlardı; daha sonraları bunların “kesintisiz öz-bilincimin ... ve insan yaşamı hakkındaki tuhaf ve romantik düşüncelerimin başlangıcı” olduğunu bildirdi. Tarih de okudu, özellikle Plutark “en sevdiğim yazar oldu, ... beni romantik beğenimden biraz arındırdı, ... ve içimdeki özgür ve cumhuriyetçi tini oluşturdu.” Yaklaşık on yaşındayken babası bir kavga sonucu Cenova’dan ayrılmak zorunda kaldı ve Rousseau onun eğitimini Boissy papazına devreden bir amcanın bakımına verildi.
On iki ya da on üç yaşında Rousseau temel eğitimin bitirince bir çırak olarak önce bir noterin ve bu başarısız olunca da bir oymacının yanına verildi. 1728 yılında ustasını terketti, kasabadan ayrıldı ve İtiraflar’ının ilk altı kitabında kaydedilmiş olan bir dizi serüven ve dolaşmalarına başladı. Birkaç gün sonra sonra yardım için başvurduğu Savoy’un Katolik rahibi ona yaptığı hayırlarla tanınan Madame de Warens’e gitmesini önerdi. Madame de Warens’in yardımıyla Turin’e giderek orada ona yemek ve barınak sağlayan bir manastır evinde kaldı ve dokuz gün boyunca Katolik inanç üzerine öğretim gördü. Daha sonraları kendisinin Protestanlığı terkedişinin “özünde bir haydudun edimi” olduğunu belirtse de, Rousseau 1754 yılına kadar kendini bir Katolik olarak görmeyi sürdürdü. Birkaç ay uşak olarak hizmet ettikten sonra yeniden Annency’yi ziyaret etti ve onu evine alıp birkaç yıl sonra metresi olan Madame de Warens’a yardım için başvurdu.
 |
Madame de Warens ile birlikte olduğu dokuz ya da on yıl boyunca, Rousseau kendini bir işe uydurabilmek için birkaç girişimde bulundu. Bir süre papazlığı düşündü ve St. Lazare’nin papazlarıyla çalıştı. Sonra, kendisinin müziğe daha uygun olduğunu düşünerek katedralin koro şefinden dersler aldı; çok usta olmamasına karşın, bir daha asla müziğe ilgisini yitirmedi ve müzik birçok kez biricik geçim kaynağı oldu. Bu yıllar boyunca yaptığı tek yöntemli çalışma Les Charmettes’in kırsal ortamında Voltaire’in Felsefi Mektuplar’ı tarafından yönlendirilerek tüm bilimlerin bir araştırmasını yapmaya koyulmasıydı. Biraz dağınık bir şekilde onyedinci yüzyıl felsefecilerini okudu ve matematik, gökbilim, anatomi, Latin şairleri, tarih, ve tanrıbilim çalıştı. Madame de Warens ile yaşamı sık geziler tarafından kesintiye uğratılıyordu. Bunlardan birinde geri döndüğünde yerinin bir başkası tarafından kapılmış olduğunu gördü. Rousseau bunun üzerine Lyonslu bir soylu ailesinde öğretmenlik konumunu kabul etti. Birkaç ay sonra öğretme işinin hoşuna gitmediğini anladı, ve 1741’de Paris’e gitti.
Rousseau’nun başkente yerleşme tasarları müzik notasyonu için geliştirmiş olduğu yeni dizge üzerine dayanıyordu. Bu dizgeyi Bilimler Akademisine sunmayı başarmış olsa da, onu destekleyen çıkmadı. Venedik’teki Fransız Konsolosuna sekreterlik konumunu kabul etmek zorunda kaldı. Bu görevi Paris’te kalışı sırasında tanıştığı kentin ileri gelen ailelerinden birinin aracılığıyla elde etti. 1745’te kente geri döndüğünde geçinmek için nota eşlemleme işini sürdürdü, yazınsal çevrelerin toplumlarına özel bir ilgi yöneltti, ve Diderot aracılığıylaEncyclopedie’ye müzik konusunda katkıda bulundu. Özel olarak kamu için amaçlanmamış olsa da, operası, Les Muses galantes, ona belli bir ölçüde ün kazandırdı. Hemen hemen aynı zamanda otelinde çalışan Thérèse le Vasseur andıdaki basit ve eğitimsiz bir hizmetçi kızıyla birlikte yaşamaya başladı. Yaşamı boyunca onunla birlikte kaldı, ve zaman zaman sorgulanan kendi anlatımına göre Thérèse ona tümü de doğduktan sonra hastaneye bırakılan beş çocuk doğurdu.
1743 yılında Venedik’te Rousseau “politik kurumlar” üzerine “ünümü mühürleyecek” olan bir kitap tasarladı; ama politika üzerine yazmaya başlaması aslında 1749 yılına dek gerçekleşmedi. O yıl Dijon Akademisinin “sanatlar ve bilimlerdeki ilerleme daha çok ahlakın çürümesine mi yoksa arılaşmasına mı katkıda bulunmuştur?” konusunda en iyi deneme için açtığı yarışmaya katıldı. Rousseau’nun uygarlığa doğanın iyiliğini çürüten şey olarak saldıran denemesi ona ödülü ve anında yazınsal ün kazandırdı. Salonlar onu onurlandırdı, genel maliye bürosu ona çok kazançlı bir iş sağladı, başka bir operası saraya sunuldu, ve eline bir kraliyet maaşı elde etme fırsatı geçmesine karşın biraz kararsızlıktan sonra onu geri çevirdi. Diderot ondan politika üzerine bir makale istedi, ve ilkin 1755’te Encyclopedie’de çıkan Politik Ekonomi Üzerine Söylem’i yazdı. Aynı yıl yine Dijon Akademi yarışması için yazılmış olan Eşitsizliğin Kökeni Üzerine Söylem’i yayımladı.
Yazınsal başarısından kısa bir süre sonra Rousseau yalın yaşam üzerine öğretilerini kendine uygulamaya başladı, ve 1756’da onun için Madame d’Épinay tarafından hazırlanmış olan Hermitage’da yaşamak üzere Paris yakınlarında taşraya çekildi. Burada La Nouvelle Héloïse’i yazdı ve Diderot ile Madame d’Épinay’ın sevgilisi Frederick Melchior Grimm ile belirsiz ve acı bir kavgaya karıştı. 1758’de Hermitage’dan ayrılarak Montlouis’e yerleşti ve her ikisi de 1762’de yayımlanan Émile, Eğitim Üzerine’yi ve Toplumsal Sözleşme’yi orada yazdı.
Rousseau’nun Diderot ve Grimm ile kavgası bütün ansiklopedicilerle olan ilişkisini tatsızlaştırdı. Onları ayrıca D’Alembert ve Voltaire’e tiyatro temsillerini savunmaları nedeniyle yaptığı saldırıyla daha da kızdırdı. Politika ve din üzerine görüşleriyle Fransız yetkelerinin düşmanlıklarını kazandı. Émile ortaya çıkışından kısa bir süre sonra Fransız parlamentosu tarafından kınandı, ve Rousseau sürgüne gitmezse kendisinin tutuklanacağını öğrendi.
Sürgünün ilk yılları o sırada Prusya’ya ait olan Neuchâtel’de geçti. Onu kınayanlarla çekişmeli yazıları sürekli olarak onu kamu tarışmalarına sürükledi, ve sonunda bir kez daha kaçmak zorunda kaldı. İlk önce Berne bölgesine gitti, ama burada da onu aynı yazgı bekliyordu. En sonunda 1766 yılında Hume’un çağrısını kabul ederek onunla İngiltere’ye gitti ve Thérèse’yi daha sonra Boswell ile birlikte gelmesi için arkada bıraktı. Önceleri biraz ününün tadını çıkardı; zamanının büyük adamlarıyla karşılaştı ve Kral ona belli bir gelir bağladı. Ama daha sonra Hume ile bozuştu, ve 1767’da bundan böyle orada rahatsız edilmeyeceğini öğrendiği Fransa’ya geri döndü. Bir süre dolaştıktan sonra, 1770’te Paris’e yerleşti, eskiden yaptığı gibi nota eşlemleme işine yeniden başladı, ve İtiraflar ile başka öz-yaşamöykü çalışmalarını bitirdi. Ama kendini gizli düşmanlarının olduğu kuşkusundan kurtaramadı. Bu kuşku 1778’de Diderot ile kavgasından beri yakasını bırakmamıştı, ve 1778’de Ermenonville’deki bir kulübe önerisini memnuniyetle kabul etti. Birdenbire 2 Temmuzda intihar söylentilerine neden olan koşullar altında öldü, ama bunlar daha sonraki araştırmalar tarafından desteklenmediler.
[Çeviren: Arda Bengi Yardımlı (c) İdea Yayınevi 2000]
|
